مقدمه
امروزه به دلیل کشت مداوم، آبیاری بیش از حد و شتشوی املاح خاک، زمینهای زراعی دچار فقر مواد غذایی شده و راندمان برداشت به شدت پائین آمده است. جهت رفع این مشکل کشاورزان از کودهای شیمیایی و گیاهی استفاده میکنند تا قسمتی از این کمبود جبران شود.
قائدتا کاربرد این محصولات نیاز به صرف وقت و هزینه و نیروی کار زیادی دارد، بنابراین جهت کاربرد اقتصادی این مواد مغذی بهنر است چند نوع کود هم زمان استفاده شود. البته در صورت اختلاط چند کود باید سازگاری و نا سازگاری کودها را مد نظر قرار داد زیرا در صورت عدم رعایت این نکته ممکن است اختلاط کودها باعث رسوب شده و با ایجاد خسارت، هزینه هنگفتی را برکشاورز تحمیل کند.
برای بررسی سازگاری یا عدم سازگاری کودها و مواد مغذی خاک باید از یک سو سازگاری فیزیکی و شیمیایی کودها و از سوی دیگر تاثیر گذاری این مواد مغذی بر یکدیگر یا به عبارتی تاثیرات سینرژیستی _ آنتاگونیستی آنها را بررسی کرد. در این مقاله به اثرات متقابل مواد مغذی در خاک و ریزوسفر (محیط اطراف ریشه) گیاه میپردازیم تا با اطلاعاتی که از آن بدست میآوریم بتوانیم کودهای کشاورزی را به شکلی بکار ببریم که نهایت راندمان را بدست دهد.
برهمکنش های بین عناصر
زمانی که مواد شیمیایی مختلف در کنار هم قرار میگیرند بر هم اثر میگذارند و ممکن است باعث واکنش های فیزیکی و یا شیمیایی شوند. کود و مواد مغذی نیز در خاک و درریزوسفر بر هم اثر گذاشته و تاثیرات مختلفی بر هم میگذارند که شامل:
_ واکنش هم افزایی یا سینرزیست
_ واکنش صفر یا بی اثر
_ واکنش کاهشی یا آنتاگونیست
- هم افزایی(سینرژیست) چیست؟
هنگامی که دو یا چند عنصر، برهمکنش داشته باشند، اثری به وجود میآید، که این اثر از مجموع اثرهایی که هر کدام از آن عناصر به طور جداگانه می‌توانستند به وجود آورند بیشتر بوده در این صورت پدیده همافزایی رخ داده‌است. مقدار همافزایی را میتوان با مقایسه برآیند مجموع عوامل با مجموع برآیند تک تک عوامل بدست آورد.
مثالی از این موضوع اثر همافزایی بین نیتروژن و سایر عناصر غذایی پرمصرف است که میتواند منجربه بهبود راندمان مصرف نیتروژن شود. مزیت چنین اثر همافزایی این است که میتوان با کود نیتروژن کمتر، در صورت استفاده ترکیبی، به افزایش کارایی مصرف نیتروژن دست یافت.این موضوع از اهمیت زیادی برای استفاده از کود برخوردار است.
- برهمکنش صفر یا بی اثر
اثر متقابل در این مورد تقریباً برابر با مجموع اثرات جداگانه هرکدام از عوامل است این نوع بر همکنش به عنوان بر همکنش صفر شناخته شده است. برای مثال پتاسیم و فسفر به صورت جداگانه عملکرد سویا را بهبود میبخشند، اما کاربرد همزمان آنها تاثیر افزایشی و یا کاهشی ندارد. و افزایش عملکرد حاصل از کاربرد این دو عامل با هم برابر با مجموع اثرات تکی هر کدام است.
- اثرات کاهشی عناصر (آنتاگونیستی)
گاهی دو عامل که هرکدام به طور جداگانه اثر مثبتی بر راندمان محصول دارند زمانی که با هم به کار میروند تاثیر منفی هم روی گذاشته و راندمان کلی پایینتر از راندمان بدست آمده از کاربرد تکی هرکدام از آنهاست. برای مثال هم روی و هم منیزیم تأثیر مثبتی بر رشد گندم دارند. با این حال، اثر ترکیبی کمتر از آن چیزی است که بر اساس اثرات جداگانه انتظار میرود. همچنین، تیوسولفات میتواند منگنز قابل دسترس را در خاک کاهش دهد و جذب منگنز توسط گیاهان دارای کمبود منگنز را افزایش دهد.
لازم به ذکر است که بیشتر تضادها شامل تعاملات بین ریز مغذیها ست و به ندرت بین درشت مغذیها دیده شده است. تضادها عمدتا بین کاتیونهای پتاسیم، مس، آهن، منگنز و روی دیده میشود. بنابراین در زمان مصرف و اختلاط این کودها با دقت بیشتری باید عمل کرد.
عوامل ایجاد کننده اثرات سینرژیستی – آنتاگونیستی
- تشابه ساختار فیزیکی و شیمیایی عناصر
پروتئین های انتقالی موجود در غشاء پلاسمایی سلولهای ریشه براساس ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی عمل میکنند و تفاوتی بین یونهای مشابه قائل نمیشوند: از جمله پتاسیم (k+ ) و روبیدیوم (Ro+ )، سولفات ( So42+ ) و سلنات (SeO42+ ) ، سولفات و مولیبدات( MoO4₂)، فسفات و آرسنات را میتوان نام بردکه از کانالهای غشایی مشابه جذب میشوند.
- اثرات مشابه کارکردی
یکی از دلایل رقابت در جذب املاح شباهت در بار یونی و اثرات کارکردی آنهاست. املاح مشابه که بار الکتریکی مشابه دارند میتوانند از کانالهای یونی مشابه عبور کنند و جذب گیاه شوند.
- از دیگر عوامل، یونیزه شدن یکی از املاح درحضور املاح دیگر است. حضور یک یون در خاک باعث القاء بار الکتریکی به عناصر دیگر شده و امکان جذب آن برای گیاه بوجود میآید و باعث سینرژیست آنها میشود.
- اتصال به یک یون موجود و در دسترس برای گیاه، همراه شدن با آن و درنتیجه انتقال به گیاه….
عوامل میکروبی
فیتوسیدروفورها که دسته ای از کلات کننده های گیاهی هستند و جذب آهن را انجام میدهند. این کلات کننده های طبیعی باعث انجام واکنشهای هم افزایی بین مس و فسفات، روی و فسفات،آهن و فسفات، همچنین بور و روی میشوند.
عوامل محیطی
اسیدی بودن خاک نیز به نوبه خود با عث یونیزه شدن عناصر خاک شده امکان دسترسی گیاه افزایش یافته و باعث ایجاد سینرژیست بین عناصر موجود میشود بر همین اساس قلیایی بودن خاک نیز میتواند باعث رسوب و غیر قابل دسترس شدن عناصر غذایی خاک برای گیاه میشوند.
بدون کامنت !