مس سولفات یا گوهر آبی یا زاج کبود؛ یک ترکیب شیمیایی با فرمول CuSO₄ است که در گستره وسیعی از صنایع مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نمک بسته به درجه آب پوشی به صورت یک سری ترکیبات متفاوت یافت می‌شود. فرم‌های آبپوشیده متنوعی از مس سولفات شامل سولفات مس سه آبه، پنج آبه و هفت آبه موجود است. با این وجود سولفات مس پنج آبه (CuSO₄.5H₂O) متداول‌ترین فرم این نمک است که آبی روشن است و به نام کالکانتیت (سنگ خاردار) شناخته می‌شود. رنگ آبی روشن کریستال‌های سولفات مس آبپوشیده که به دلیل وجود آب متبلور شده‌است .شکل بدون آب مس سولفات به عنوان ماده معدنی کمیاب با نام کالکوسیانیت وجود دارد کالکوسیانیت (یک نوع سنگ معدن مس) یک ماده معدنی کمیاب است و به صورت پودر سبز کم رنگ یا سفید مایل به خاکستری می‌باشد.. سولفات مس آبدار در طبیعت با عنوان کالکانتیت (پنج آبه) و دو مورد کمیاب تر بوناتایت (سه آبه) و بوثایت (هفت آبه) وجود دارد.

کریستال‌های آبدار سولفات مس در هوای خشک تدریجا آب خود را از دست میدهد. به این ترتیب که در دمای ۴۵ درجه دو مولکول آب خود را از دست می‌دهد و در ۱۱۰ درجه، چهار مولکول آب کریستالی را از دست می‌دهد و آخرین آب کریستالی را در دمای ۲۵۰ درجه سانتیگراد از دست می‌دهد.  

انواع سولفات  مس و کاربرد آنها

• سولفات مس تک آبه(Copper(II) sulfate pentahydrate): این نوع سولفات مس با فرمول شیمیایی CuSO₄.H₂O شناخته می‌شود. این ترکیب دارای رنگ آبی و شکل بلوری است، در کشاورزی به‌عنوان کود مسی و در آزمایشگاه‌ها و صنایع شیمیایی به‌عنوان ماده شیمیایی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• سولفات مس آنهیدروز (Copper(II) sulfate anhydrous): این نوع سولفات مس دارای فرمول شیمیایی CuSO₄ می‌باشد و در وضعیتی بدون آب است. این شکل سولفات مس به‌عنوان کاتیون سازنده سیانید در فرایند استخراج مس از سنگ معدنی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• سولفات مس آمونیوم (Ammonium copper sulfate) : این ترکیب شیمیایی با فرمول CuSO₄·(NH₄)2SO₄·6H₂O شناخته می‌شود. از این ماده به‌عنوان ماده پوشش‌دهی و ضد‌زنگ در صنایع فلزات استفاده می‌شود.
• سولفات مس سه آبه (Copper(II) sulfate trihydrate): همین‌طور این نوع سولفات مس دارای فرمول شیمیایی CuSO₄·3H₂O است. از آن به‌عنوان کود مسی در کشاورزی، کنترل آبزیان و مواد رنگ‌زا استفاده می‌شود.
• سولفات مس چهار آبه (Copper(II) sulfate tetrahydrate): این نوع سولفات مس با فرمول شیمیایی CuSO₄·4H₂O شناخته می‌شود. از این ترکیب در صنعت رنگرزی، صنعت الکترونیک و به‌عنوان ماده رنگ‌زا استفاده می‌شود.
• سولفات مس پنج آبه: سولفات مس (Copper(II) sulfate pentahydrate) نوعی ترکیب شیمیایی است که شامل یک مولکول مس و پنج مولکول آب است. این ترکیب به شکل بلورهای آبی‌رنگ یا پودری آبی‌رنگ ظاهر می‌شود. سولفات مس پنج آبه دارای رنگ آبی است. بلورهای آن معمولاً به شکل سوزنی با بلورهای کوچک تشکیل می‌شوند. همچنین، در شکل پودری، می‌تواند به‌صورت ذرات آبی‌رنگ دیده شود.سولفات مس پنج آبه قابل‌حل در آب است. در حالت خشک، این ترکیب قابلیت جذب رطوبت را دارد و به‌سرعت در آب محلول می‌شود. سولفات مس پنج آبه در شرایط معمولی پایدار است. با افزایش دما، آب مولکولی موجود در ترکیب تبخیر می‌شود و سولفات مس به فرم خالص‌تر (بدون آب) بدست می‌آید.

تولید مس سولفات

سولفات مس یک ماده پر مصرف در بخش های مختلف می باشد. عمده ترین روش تولید این ترکیب از واکنشی است که بین اسید سولفوریک و بعضی از ترکیبات مس انجام می‌گیرد، تهیه می شود. گروهی از این واکنش های تولیدی عبارتند از:

1- تولید مس سولفات از طریق واکنش اسید سولفوریک با اکسید مس

2- واکنش بین کربنات مس و اسید سولفوریک

3- واکنش بین مخلوط اسید سولفوریک و اسید نیتریک

4- تولید سولفات مس از طریق واکنش مستقیم مس با آب اکسیژنه و اسید سولفوریک

5- الکترولیز اسید سولفوریک با استفاده از کاتد یا آند مسی

6- حرارت دادن مخلوطی از مس و گوگرد

7- حرارت دادن سنگ معدن سولفید مس و تولید اکسید مس که در نهایت با اسید سولفوریک ترکیب می شود و مس سولفات به دست می آید.

• تولید سولفات مس از فلز مس
• تولید سولفات مس از ضایعات مس

کاربردهای سولفات مس

کاربرد سولفات مس در کشاورزی

سولفات مس در کشاورزی به مقدار زیادی استفاده می‌شود که برخی از این موارد در ذیل ارائه می‌شود.

مس یک عنصر ضروری برای رشد و توسعه صحیح گیاهان است و در فعالیت‌های آنزیمی و فرایندهای فیزیولوژیکی گیاهان دخیل است. از جمله تاثیراتی که در گیاه دارد شامل موارد زیر است:

• افزایش عملکرد محصولات: استفاده از سولفات مس به‌عنوان کود مسی می‌تواند منجر به افزایش عملکرد محصولات کشاورزی شود. این کود با فعال‌سازی آنزیم‌ها و تنظیم فرایندهای فیزیولوژیکی گیاهان، رشد و توسعه آنها را تسریع می‌دهد.
• تقویت سیستم ایمنی گیاهان: سولفات مس به‌عنوان یک ماده معدنی مهم، در تقویت سیستم ایمنی گیاهان نقش دارد. این ترکیب می‌تواند سیستم مقاومت گیاهان را در برابر بیماری‌ها، عوامل خارجی و تنش‌های محیطی افزایش دهد.
• کنترل عفونت‌های قارچی: با استفاده از این کود، می‌توان عفونت‌ها و بیماری‌های قارچی مانند بیماری پوسیدگی پوست گیاهان، پژمردگی ریشه و پژمردگی فوزاریوم را کنترل کرد.
• بهبود جذب و استفاده از غذا: سولفات مس با افزایش فعالیت آنزیم‌های مسی، جذب و استفاده از عناصر غذایی دیگر توسط گیاهان را بهبود می‌بخشد. این ترکیب می‌تواند موجب بهبود جذب آهن، روی و دیگر عناصر معدنی موردنیاز گیاهان شود.
• رشد ریشه: سولفات مس می‌تواند بهبود رشد و توسعه سیستم ریشه گیاهان را تسهیل کند و در ایجاد ریشه‌های قوی و سالم مؤثر باشد.